[ omissione ] AReolus theoflasti[ sic ] libru(m) de[ ]nuptijs edidit
(in) q(uo) q(uae)= rit, an sapie(n)s uir ducat uxore(m), (et) si
definiss(et)
si[ ]pulcra e(ss)et,
si[ ]b(ene)
morigerata,
si[ ]honestis pa=
rentib(us),
si ip(s)e
san(us)
(et) diues
sit
sapie(n)te(m) aliq(ua)n(do)
inire matrimoniu(m)
stati(m) intulit[ : ]¶Hec aut(em)
Sentio in catalogo feminarum
multo me plura dixisse, quam exemplorum patitur
consuetuda, et a lectore erudito Juste posse
reprehendi. Sed qui faciam, cum mihi mulieres nostri
temporis. Apostoli ingerant auctoritatem; et
necdum elato funere prioris viri, memoriter digamie
praecepta decantent? Ut que christianae pudicitiae
discipiunt fidem, discant saltem ab ethnics
castitatem. Fertur Aureolus Theophrasti liber de Nuptiis,
in quo quaerit, an vir sapiens ducat uxorem. Et
cum definisset, si pulchra esset, si bene morata, si
honestis parentibus, si ipse sanus ac dives, sic sapientem
aliquando inire matrimonium, statim intulit: Haec autem
raro
(in) nuptiis co(n)corda(n)t uniuersa;
no(n)
ig(itur) uxor
duce(n)da
sapienti, primu(m) e(n)i(m)
i(m)pedit
studiu(m)
phy(losophi)ae[ ; ]
nec poss(it)
q(ui)sq(uam) libris
(et) uxori pariter i(n)s(er)uire.
Multa e(n)i(m) co(n)sta(nte)r matronar(um) usib(us) necessaria
e(ss)e,
p(re)tiose
(scilicet) uestes, au(rum),
su(m)pt(us), ge(m)me, ancille,
in nuptiis raro universa concordant.
Non est ergo uxor ducenda sapienti.
Primum enim impediri studia Philosophiae; nec posse
quemquam libris et uxori pariter inservire. Multa
esse quae matronarum usibus necessaria sint,
pretiosae vestes, aurum, gemmae, sumptus, ancillae,
supellex uaria,
[ omissione ]
Dein(de)
p(er) tota(m) nocte(m) garrule co(n)=
q(uesti)o(n)es: illa
honorat(i)or
p(ro)cedit
i(n) publicu(m); hec ho=
norat(ur) ab om(n)ib(us), ego alit(er)
(in) co(n)uentu fe(m)i(n)a(rum)
misella despicior, cur aspiciebas uicina(m), cur
cum ancilla loq(ue)ba(r)is;
de[ ]foro uenie(n)s
q(ui)d actulisti[ ? ]
su
pellex varia,
lecticae et esseda depurata. Deinde per
noctes totas garrulae conquestiones: Illa ornatior
procedit in publicum: haec honoratur ab omnibus,
ego in conventu feminarum misella despicior. Cur
aspiciebas vicinam? quid cum ancillula loquebaris?
de foro veniens quid attulisti?
Non amicum habere
possumus [Al. possum], non sodalem. Alterius
amorem, suum odium suspicatur.
Si doctissimus
praeceptor in qualibet urbium fuerit, nec uxorem
relinquere, nec cum sarcina ire possumus [Al. potest].
Pauperem alere difficile est; divitem ferre, tormentum.
Adde, quod nulla est uxoris electio, sed
qualiscumque
obvenerit, habenda.
Si iraconda, si
fatua, si deformis,
si superba,
si fetida, quodemumque vitii est, post nuptias
as
discernas,
Equus, asinus, bos, canis;
(et) ui=
lissima ma(n)cipia, uestes q(uo)q(ue)[ , ]
(et) lebetes,
sedile
ligneu(m)[ , ] calix,
(et) urceolus fictilis p(ro)bat(ur) prius[ , ]
(et)
sic emu(n)t(ur).
sola
aute(m)
uxor no(n) o(ste)ndit(ur), ne an(te)
displiceat[,] qua(m)
ducatur
.
Attende(n)da
e(st)
semp(er)
discimus. Equus, asinus,
bos canis, et vilissima mancipia, vestes quoque, et
lebetes, sedile ligneum, calix, et urceolus fictilis
probantur prius, et sic emuntur: sola uxor non
ostenditur, ne ante displiceat, quam ducantur.
Attendenda semper
colonnaC
e(jus) facies,
(et) pulcritudo laudanda[ : ] ne
si altera(m)
aspexeris[ , ]
se
extimet displicere, uoca(n)da d(omi)na[ , ] ce=
lebra(n)dus natal(is) ei(us), iura(n)di[ sic ] p(er) salute(m) ip(s)i(us), ut
sit
sup(er)stes opta(n)dum,
pater ei(us)
(et) gerula. pat(ri)=
nus, alu(m)nus[ ?sic ].
(et) formosus asseda[ sic ].
[ omissione ]Quoscu(m)q(ue)
colonnaC
ejus est facies, et pulchritudo
laudanda: ne si alteram aspexeris, se existimet
displicere. Vocanda domina, celebrandus natalis ejus;
jurandum per salutem illius, ut sit superstes optandum;
honoranda nutrix ejus, et gerula, servus patrinus, et
alumnus, et formosus assecla,
dilexe(r)it,
sup(er) amandi[ sic ].
Si[ ]tota(m) ei domu(m) co(m)mis(er)=
is regenda(m), s(er)uiendu(m) ei[ sic ]
,
si ali q(ui)d tuo arbitrio
res(er)uaueris, fide(m)
s(ibi) h(aber)e no(n) putabit[ , ]
(et)
(in) odiu(m)
uertit(ur),
[ omissione ]
(et) nisi cito
(con)se(n)s(er)is
parat uenena,
Anus, aruspices,
(et) ariolos co(n)sulit i(n)stitores
et procurator calamistratus, et in longam securamque
libidinem exsectus spado: sub quibus nominibus adulteri
[Al. adulteria] delitescunt. Quoscumque illa dilexerit,
ingratis amandi. Si totam domum regendam ei
commiseris, serviendum est. Si aliquid tuo arbitrio
reservaveris, fidem sibi haberi non putabit; sed in
odium vertetur
ac jurgia, et nisi cito consulueris,
parabit venena. Anus, et aruspices, et ariolos et
institores
gemmarum sericarumque vestium si intromiseris,
periculum pudicitiae est; si prohibueris,
suspicionis injuria. Verum quid prodest
etiam
diligens custodia, cum uxor servari impudica non
possit, pudica non debeat? Infida enim custus est
castitatis
cessitas;
(et)
illa uere pudica
e(st) dice(n)da
[ , ] cui li=
cuit peccare
(scilicet) noluit[ sic ], Pulcra cito adama=
tur, feda facile
co(n)temnit(ur), Difficile custodi=
tur
q(uam) plures
ama(n)t, molestu(m)
e(st) possidere,
q(uam)
nemo h(abe)re dig(n)at(ur)[ . ]
Minore t(ame)n mis(er)ia defor=
necessitas; et illa vere pudica dicenda est, cui
licuit peccare si voluit. Pulchra cito adamatur,
fœda facile concupiscit. Difficile custoditur, quod
plures amant. Molestum est possidere, quod nemo
habere dignetur. Minore tamen miseria deformis
<
mis habet(ur)[ , ]
q(uam) formosa
s(er)uet(ur)
. nicil[ sic ] tutu(m)
e(st),
i(n)
q(uo)d
toti(us)
p(o)p(u)li uota
suspira(n)t. alius forma, alius in=
genio, alius faceti(is), alius liberalitate
solli=
citat[ . ]
[ omissione ]
Aliq(ua)n(do)
expugnatur, q(uo)d undiq(ue) lacesci=
tur,
Quia
si
p(ro)pt(er) dispe(n)satio(nem) dom(us)
(et) [ ]
lango(r)is
habetur, quam formosa servantur. Nihil tutum est,
in quod totius populi vota suspirant. Alius forma,
alius ingenio, alius facetiis, alius liberalitate sollicitat.
Aliquo modo,
vel aliquando expugnatur, quod
undique incessitur. Quod si propter dispensationem
domus et languoris
solatia,
(et)
fuga(m)
sollicitudi(n)is[ sic ],
[ omissione ] multo meli(us)
s(er)uus
fidelis dispe(n)sat, qui auctoritati d(omini)
(et) dispositio(n)i
obtemp(er)at,
q(uam) uxor,
q(ue)
(in) eo
exstima(n)s
se[ ]d(omi)nam,
si aduersus uiri faciat uoluntate(m).
(id est).
s(cilicet) faciat
q(uo)d placet, no(n) q(uo)d iubetur.
Asistere
e(n)i(m) egrota(n)=
solatia, et fugam solitudinis,
ducuntur uxores:
multo melius servus fidelis dispensat, obediens
auctoritati domini, et dispositioni
ejus obtemperans,
quam uxor, quae in eo se
exitimat dominam, si adversum viri faciat voluntatem,
id est, quod placet, non quod jubetur.
Assidere autem aegrotanti
ti, mag(is) possu(n)t amici
(et)
ue(r)naculi
b(e)n(e)ficijs o=
bligati,
q(uam) illa q(uae) nob(is) imputet lacrimas
suas[ , ]
(et) haereditatis
spe(m)
[ omissione ]
in limine
(et)
sollicitudine(m)
iacta(n)s, languentis animum desperat(i)o(n)e
co(n)t(ur)bet[ . ]
Que
si
[ ]langue(r)it
coaegrotandu(m)
e(st) et nu(m)q(uam) ab[ ]ei(us)
magis possunt amici, et vernulae
beneficiis obligati, quam illa quae nobis imputat
[Al. imputet] lacrymas suas, et haereditatis spe
vendit
[Al. vendas] illuviem, et sollicitudinem jactans;
languentis animum desperatione conturbat. Quod si
ipsa languerit, coaegrotandum est, et numquam ab
ejus
lectulo recedendum. Aut si bona fuerit et sua
vis uxor (quae tamen rara avis est), cum
parturiente geminus, cum periclitate torquemur. Sapiens
autem
numquam
solus esse potest. Habet secum
omnes qui sunt, qui umquam fuerunt boni, et
animum liberum quocumque vult,
tra(n)sfert.
q(uo)d
corpo(r)e non p(otes)t, cogitat(i)o(n)e co(m)plectit(ur)
(et)
si[ ]hominum i(n)opia fue(r)it, loq(ui)tur cu(m) deo, nu(m)q(uam)
minus
solus e(st)
q(uam) cu(m)
solus fue(r)it
¶Porro li=
bero(rum) ca(usa) uxore(m) duce(re), ut u(e)l nom(en) n(ost)r(u)m no(n) i(n)=
tereat, u(e)l uthabeans
senectutis p(rae)sidia,
(et)
tranfert. Quod
corpore non potest, cogitatione complectitur. Et si
hominum inopia fuerit, loquitur cum Deo.
Numquam minus solus erit, quam cum solus erit. Porro
liberorum causa uxorem ducere, ut vel nomen
nostrum non intereat, vel habeamus senectutis
praesidia, et
certis utamur haeredibus, stolidissimum est.
quid enim ad nos pertinet recedentes e mundo, si
nomine nostro alius nominetur: cum et filius non
statim patris vocabulum referat, et innumerabiles
sint, qui eodem appellentur nomine? Aut quae
senectutis
ausilia su(n)t[ , ] nutrire domi[ , ] q(ui) prior te moriat(ur)[ , ]
aut p(er)uersissimis morib(us) sit; aut certe cu(m)
ad matura(m) etate(m) p(er)uenerit[ , ] tarde uidea(r)is
ei mori. heredes aut(em) meliores (et) certiores
su(n)t amici (et) p(ro)pinqui[ , ] quos [ omissione ] eligas; q(uam) quos
uelis[ , ] nolis[ , ] h(abe)re cogans \\
[ omissione ]
auxilia sunt, enutrire domi, qui aut prior te
forte moriatur, aut perversissimis sit moribus? Aut
certe cum ad maturam aetatem venerit, tarde ei
videaris mori? Haeredes autem meliores et certiores
amici sunt et propinqui, quos
judicio
deligas, quam
quos, velis, nolis, habere cogaris.
Licet certior
haereditas sit: dum advivis, bene abuti substantia tua,
quam tuo labore quaesita in incertos usus
relinquere.